تاریخچه پرچم-قسمت اول

پرچم ايران پتيش از اسلام پلاک مربوط به دوران هخامنشي در اوستا به درفشي به شکل گاو بالدار (درفشا) اشاره شده‌است. پرچم دوران هخامنشي به احتمال زياد عقابي با بال‌هاي گشوده با قرص خورشيدي در پشت سر عقاب بوده‌است. در زمان اشکانيان پرچمي استفاده مي‌شد که به خورشيد مزين بوده‌است. دسته‌هاي هزار تايي ارتش اشکاني نيز داراي پرچمي ابريشمي مزين به اژدها بودند. در کتيبه‌هاي سنگي دوران ساساني نقش چهار پرچم را مي‌توان يافت. يکي در بيستون مربوط به شاپور دوم است که پرچم ترسيم شده گشوده نمي‌باشد. سه پرچم ديگر نيز در نقش رستم حک شده‌است. يکي متعلق به هرمز دوم منقش به چليپاي (صليب) افقي که داراي سه دنباله آويزان است. در نقش مربوط به بهرام دوم بر بالاي سر نيزه بهرام حلقه‌اي ديده مي‌شود که دو پارچه از آن آويزان است که داراي خطوطي عرضي مي‌باشند و منگوله‌هايي نيز به آنها متصل مي‌باشند. در نقش شاپور دوم در نقش رستم، پرچم داراي يک چليپا و منگوله‌هايي آويزان سه گوي راه راه مشابه گوي موجود درتاج پادشاهان ساساني مي‌باشند.[?] بنا به گفته کاوه فرخ منبع عمده ما از نشان‌هاي اشراف دوره ساساني و درفشهاي دوره ساساني هجده مهر مربوط به دوره ساساني است که در اطراف درياچه آرال پيدا شده‌است و همچنين کتيبه‌هاي ساساني و پاره‌اي اشارات منابع رومي اطلاعاتي در اين زمينه به ما مي‌دهند.[?] اشاره به درفش کاوياني در اساطير ايران، به قيام کاوه آهنگر عليه ظلم و ستم آژي‌دهاک (ضحاک) برمي‌گردد. در آن هنگام، کاوه براي آن که مردم را عليه ضحاک بشوراند، پيش‌بند چرمي خود را بر سر چوبي کرد و آن را بالا گرفت تا مردم گرد او جمع شوند. سپس کاخ فرمانرواي خونخوار را در هم کوبيد و فريدون را بر تخت شاهي نشانيد. فريدون نيز پس از آنکه فرمان داد تا پاره چرم پيش‌بند کاوه را با ديباهاي زرد و سرخ و بنفش آراستند و در و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهي خواند و بدين سان درفش کاوياني پديد آمد. بعدها نيز هر پادشاهي بدان گوهري به آن مي‌افزود بگونه‌اي که در شب نيز درفش کاويان مي‌درخشيد. درفش کاويان نشان جمشيد و نشان فريدون نيز ناميده مي‌شد. از نظر تاريخي در متون اوستايي و هيچ يک از نوشته‌هاي بجا مانده از دوران هخامنشي، سلوکي و اشکاني اشاره مستقيمي به درفش کاوياني نشده‌است. پژوهشگران امروزي در مورد اينکه آيا درفش کاوياني جدا از روايتهاي اسطوره‌اي يک واقعيت تاريخي بوده‌است محتاطانه برخورد مي‌کنند. محمد بن جرير طبري در کتاب خود به نام تاريخ الامم و الملوک مي‌نويسد: درفش کاويان از پوست پلنگ درست شده، به درازاي دوازده ارش که اگر هر ارش را که فاصله بين نوک انگشتان دست تا بندگاه آرنج است، ?? سانتي متر به حساب آوريم، تقريباً پنج متر عرض و هفت متر طول مي‌شود. ابوالحسن مسعودي نيز به همين موضوع اشاره مي‌کند. ابن خلدون گزارش مي‌کند که درفش کاوياني داراي ستاره‌اي بود و چنين اعتقادي وجود داشت که تا زماني که کسي که اين درفش را حمل مي‌کند شکست ناپذير است. [?] کاوه فرخ بيان مي‌کند که بالاترين نشان دوره ساساني درفش کاوياني مي‌باشد و تصويري بازسازي شده‌اي از درفش کاويان بر اساس شاهنامه ارايه به هنگام حمله اعراب به ايران، در جنگ قادسيه درفش کاويان به دست آنان افتاد و چون آن را نزد عمر بن خطاب، خليفه مسلمانان، بردند، وي از بسياري گوهرها، درها و جواهراتي که به درفش آويخته شده بود، دچار شگفتي شد و به نوشته تاريخ بلعمي عمر خليفه مسلمين دستور داد تا گوهرهاي آنرا بردارند و آنرا بسوزانند. بر طبق تصويري در کتاب تاريخ رشيد الدين پرچم غزنويان معمولاً قرمز و غزنويان اغلب از طرح شطرنجي به عنوان نشان استفاده مي‌کردند. هر چند بعضي نوشته‌هاي موجود مربوط به آن زمان چنين مي‌نماياند که آنان پرچمي مزين به هماي طلايي يا شير طلايي حمل مي‌کردند. سلجوقيان از زمان طغرل پرچم سياه را همراه با ساير نشانهاي قدرت از خلفاي عباسي گرفتند. ازرقي در قصيده‌اي در رساي طغانشاه، پرچم سپاه او را قرمز خوانده‌است. با اين حال رنگ پرچم رسمي سلجوقيان معلوم نيست و به احتمال زياد، همان رنگ رسمي عباسيان و غزنويان، يعني سياه بوده‌است. [??] از اشعار شاعران آن دوره، چون انوري و ظهير فاريابي، برمي آيد که پرچمها نقشهايي از قبيل ماه، اژدها، شير، پلنگ و هما داشته‌اند، اما معلوم نيست که اين نقشها بر روي پرچمها ترسيم گرديده يا بر بالاي چوب پرچم نصب شده بوده‌اند و احتمالاً به هر دو صورت وجود داشته‌است. �اميرِ علَم� (بيرقدار) در تشکيلات سلجوقيان مقام مهمي داشته‌است.] پرچم خوارزمشاهيان در نگاره‌اي ايراني که بخارا را در محاصره مغولها نشان مي‌دهد، به رنگ زرد نشان داده شده‌است، ولي چون اين نقاشي در عصر خوارزمشاهيان ترسيم نشده‌است، افزوده شدن نقش شير و خورشيد قديمي‌ترين پرچم شير و خورشيد دار شناخته شده به سال ??? هجري قمري (حدود ???? ميلادي) همزمان با دوره? تيموريان بر مي‌گردد. اين پرچم در مينياتوري از شاهنامه شمس الدين کاشاني (يک منظومه از جهانگشايي مغولان) به تصوير کشيده شده‌است. اين مينياتور که حمله مغولان به حصار شهر نيشابور را نشان مي‌دهد. سربازان (مغول؟) را نشان مي‌دهد که پرچمي مزين به نشان شير و خورشيد در کنار پرچمي ديگر مزين به هلال ماه حمل مي‌کنند. فواد کوپريلي در نوشتاري که در مورد پرچم قبايل ترک دارد، در مورد پرچم‌هاي دوره ايلخانان و تيموريان مي‌نويسد: �در نقاشيهاي برخي از نسخه‌هاي فارسي راجع به تاريخ مغول، پرچمي با زمينه آبي و تصوير گرگ و ساير نقوش مشاهده مي‌شود که اثبات مطابقت آنها با واقعيات تاريخي نياز به تحقيق دارد. به نوشته حافظ ابرو، اميراحمد خلج پرچم سرخ داشته‌است. در سپاه از پرچمهايي به رنگهاي زرد و قرمز نيز استفاده مي‌شده و روي آنها تصاوير گوناگوني از قبيل اژدها، شير، قره قوش (نوعي عقاب) و شير و خورشيد منقوش بوده‌است. احتمال زياد مي‌رود که تمغاهاي خصوصي نيز روي پرچمها به کار مي‌رفته‌است. در اين دوره، به مقامات بلندپايه پرچم و طبل و علَم نظامي (به مغولي: توغ و کورْگه) داده مي‌شده‌است. ايلخانيان از سويي تحت تأثير آداب و رسوم کهن مغول ـ ترک و از سوي ديگر تحت تأثير غزنويان و سلجوقيان بودند و بويژه در مظاهر حقوقي و علامات حکومتي از تمدن سلجوقيان متأثر بودند. بر نوک پرچمها، هلال (�ماهچة عَلَم�) فلزي نصب مي‌شد.� راهبي اسپانيايي که در قرن هشتم در کتابش تصويري از پرچم ايران با زمينه زرد و تمگاي (تمغا) چهارگوش قرمز در وسط ارائه مي‌کند که به احتمال زياد به دوره ايلخانيان تعلق دارد. در نسخه‌اي از شاهنامه نوشته شده در قرن نهم (زمان مغولها) نگاره‌اي بچشم مي‌خورد که پرچمي را با تصوير شير و خورشيد در وسط نمايش مي‌دهد. فواد کوپريلي همچنين مي‌گويد: � �تصوير شير و خورشيد در سکه‌هاي برخي از فرمانروايان اين سلسله [آق قويونلوها] و بعضي سلسله‌هاي ديگر ترک فقط نقشي نجومي است نه مظهر حکومت. با وجود اين، مي‌توان حدس زد که به منزلة نقش نيز در بعضي پرچمها به کار رفته باشد.� � تصاویر مربوط در گالری عکسهایم موجود است